Zapyta widz wchodzący na wystawę, czemuż tytułem prezentacji sztuki graficznej uczyniłam słowo, które bezapelacyjnie kojarzy się z kolejnictwem? Cóż może łączyć te, tak wydawałoby się odmienne, obszary ludzkiego życia? Najbanalniejsza odpowiedzią byłoby oczywiście odwołanie się do podróży, która jest niemalże synonimem kolei, ale jest także nieodłączną cechą tworzenia i obcowania ze sztuką. Jednak taka odpowiedź nie byłaby wystarczająca. Nie ujawniałaby także rzeczywistej genezy tytułu.

Hasło Semafory pojawiło się nagle niczym wykrzyknik w jednej z rozmów o sztuce, jakie prowadziłam w ostatnich tygodniach. Gdy raz już zostało wypowiedziane nie dawało mi spokoju, jak to często ze słowami bywa. Przyglądając się kolejnym grafikom przeznaczonym na wystawę, komponując i aranżujac je w poszczególne grupy, które ostatecznie spotkały się w trzech salach budynku dawnej Szkoły Przemysłowej Żeńskiej, której prawe skrzydło – mam taką nadzieję – stanie się już niedługo matecznikiem kolejnych pokoleń krakowskich graficzek i grafików, hasło to wciąż dźwięczało mi w uszach. W końcu postanowiłam się mu przyjrzeć, zbadać jego ukryte sensy, aby znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego tak kurczowo trzyma się tej właśnie wystawy.

Pierwszym tropem była rzeczywiście kolej. Zgodnie z podstawową definicją semafor to sygnalizator kolejowy, który steruje ruchem poprzez wizualne informowanie [...] o prędkości jazdy bądź nakazie zatrzymania pociągu przy tym oraz kolejnym semaforze.

Analizując tę definicję pomyślałam o jurorach sprzed lat, którzy docenili prezentowane prace, wyłowili je spośród tysięcy nadsyłanych do 1988 roku co dwa, a od 1991 roku co trzy lata na krakowską imprezę. A później moje myśli pobiegły ku widzom tej konkretnej wystawy. I nagle w głowie zaświtała myśl, że tym właśnie są prezentowane na niej prace. Każda z nich zasługuje na szczególną atencję, nie tylko dlatego, że została już wcześniej nagrodzona, ale przede wszystkim ze względu na wpisaną w nią wartość. Każda z nich bowiem jest wyjątkowym semaforem graficznym, który kieruje wzrok widza na siebie, nakazuje mu bezwzględne zatrzymanie się, lecz także prowadzi go do swojej towarzyszki, która zasługuje na równą poprzedniczce uwagę. Jak się wkrótce okazało semafory mają jeszcze jedno – niezwykle interesujące znaczenie.

Otóż termin ten w dziedzinie elektroniki i automatyki oznacza chronioną zmienną lub abstrakcyjny typ danych, który stanowi klasyczną metodę kontroli dostępu przez wiele procesów do wspólnego zasobów w środowisku programowania równoległego. Przy czym semafor zliczajacy jest licznikiem zestawu dostępnych zasobów i może być zastosowany by zapobiec zjawisku hazardu lub zakleszczenia, tj. błędom powstającym w stanach przejściowych w wyniku nieidealnych właściwości używanych elementów oraz sytuacji, w której co najmniej dwie różne akcje czekają na siebie więc żadna nie może się zakonczyć.

Wszystko to zdaje się brzmieć tajemniczo, ale jakże pasuje do wartości prezentowanych grafik. Każda z nich jest bowiem abstrakcyjnym typem danych i chronioną zmienną, która powstała w wyniku namysłu artystycznego, a decyzją jurorów została przekształcona w rodzaj semafora zliczającego i każdą potraktować można jako oręż przeciwko hazardowi. Wyznaczając wzorce pozwalały bowiem uniknąć właściwemu stanom przejściowym zamieszania.

A stanów przejściowych odnotowano w grafice artystycznej, w tym także polskiej, w okresie ostatnich pięćdziesięciu lat co najmniej kilka.

Do najważniejszych zaliczyć należy:

- pojawienie się w obrębie grafiki warsztatowej technik masowej reprodukcji i konieczność ustalenia ich pozycji pośród technik klasycznych. Problem ten od lat 70-tych XX wieku dotyczył serigrafii i offsetu, reprezentowanych na wystawie m.in. przez prace, których autorami są: Wojciech Müller [offset – nagrodzony w 1974 roku], Tadeusz Gustaw Wiktor [offset – nagrodzony w 1984 roku], Robet Guzik [serigrafia – wyróżniona w 1994 roku], Andrzej Smoczyński [serigrafia – wyróżniona w 1997] i Stefan Kaczmarek [serigrafia – nagrodzona w 2006 roku]. Natomiast kilkadziesiąt lat później podobny dylemat przyniosła ze sobą inwazja technik cyfrowych, którymi posłużyli się m.in. Lucjan Mianowski [druk cyfrowy – nagrodzony Europa Grand Prix w 1997 roku], Tomasz Struk [druk cyfrowy – za który artysta otrzymał Grand Prix w 2000 roku], Grzegorz Banaszkiewicz [druk cyfrowy – nagrodzony w 2003 roku], Katarzyna Dziuba [druk cyfrowy – nagrodzony Nagrodą im. Toshihiro Hamano w 2009], Marta Pogorzelec [druk cyfrowy – który przyniósł artystce Nagrodę Prezydenta Miasta Krakowa w 2009 roku], Joanna Janowska-Augustyn [druk cyfrowy – nagrodzony Grand Prix w 2012 roku] i Joanna Leszczyńska [druk cyfrowy – wyróżniony Nagrodą im. Toshihiro Hamano w 2012 roku].

- gwałtowny zwrot – przypadający na początek lat 70-tych XX wieku – od obrazowania figuratywnego silnie nacechowanego metaforą (Mieczysław Wejman, Konrad Srzednicki i Ryszard Osadczy – wszyscy nagrodzeni w 1966 roku, Stanisław Łabęcki – laureat z 1968 roku i Krzysztof Skórczewski – nagrodzony w 1972 roku) ku obrazowaniu abstrakcyjnemu (Roman Opałka – laureat Grand Prix w 1970 roku, Antoni Starczewski nagrodzony w 1976, Tadeusz Nuckowski – laureat III Nagrody w 1980 roku, nagrodzona w 1986 roku Ewa Zawadzka, Sławomir Grabowy i Lesław Miśkiewicz – laureaci Nagród Równorzędnych z 1988 roku, czy nagradzani kilkakrotnie Tadeusz Gustaw Wiktor i Zbigniew Lutomski) i zauważalny od początku lat 90-tych XX wieku powrót figuratywizmu (Andrzej Kalina – nagrodzony w 1991 roku, Piotr Szurek – laureat z 2000 roku, Viola Tycz – laureatka z 2003 roku, Joanna Piech – laureatka Grand Prix w 2009 roku, Paweł Kwiatkowski – wyróżniony w 2015 roku), w którym jednak często figura ludzka poddana jest geometrycznemu przetworzeniu (Barbara Tytko i Marek Basiul – oboje nagrodzeni w 2006 roku);

- odejście od klasycznych dla grafiki czerni i bieli (Władysław Winiecki – laureat Grand Prix z 1978 roku) ku zrazu delikatnym akcentom barwnym (Henryk Ożóg – nagrodzony w 1997 roku), aż po erupcję koloru (Marcin Surzycki – wyróżniony w 2003 roku);

- zwrot od dominacji prac precyzyjnie mieszczących się w ramach zdefiniowanych technik graficznych (Krzysztof Wawrzyniak – linoryty nagrodzone w 1991 roku) do pojawiających się co i rusz "zaczepek" ze strony fotografii (Izabella Gustowska – laureatka Nagrody Równorzędnej z 1984 roku, Maria Luiza Pyrlik wyróżniona w 2003 roku czy Mariusz Filipowicz – laureat z 2015 roku);
 

- wreszcie przejście od druku na klasycznym formatach i papierach (większość prac wyróżnionych w latach 60-tych i 70-tych), przez eksperymenty z papierem (Marek Jaromski – laureat Grand Prix w 1988 roku i Jacek Joostberens – nagrodzony w 2012 roku) oraz formatami przy zastosowaniu technik klasycznych (Agata Gertchen – nagrodzony linoryt z 2015 roku), aż po prace drukowane na niestandardowych podłożach (Andrzej Bednarczyk – nagrodzony w 1994 roku i Mirosław Pawłowski – nagrodzony m.in. za pracę wydrukowaną na aluminium) oraz prezentowane w niestandardowych konfiguracjach (Wojciech Krzywobłocki – wyróżniony m.in. w 2000 roku) lub kształcie (Grzegorz Hańderek – wyróżniony w 2009 roku czy Witold Zaręba – Laureat Nagrody im. Profesora Witolda Skulicza w 2015 roku).

Nagrodzone prace można zatem odczytać zarówno jako reprezentatywne dla okresu, w którym powstały, lecz także pod wieloma względami przełomowe lub odważnie wytyczające nowe drogi w tej niezwykłej podróży, jaką jest sztuka graficzna.

Wystawa w ramach Jubileuszu 50-lecia Międzynarodowego Biennale i Triennale Grafiki w Krakowie.

Wystawie Semafory towarzyszy pokaz pod hasłem Zagnieżdżanie prezentujący wybrane dyplomy i prace zrealizowane w trzech pracowniach grafiki warsztatowej Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Artyści

Grzegorz Banaszkiewicz, Marek Basiul, Andrzej Bednarczyk, Katarzyna Dziuba, Mariusz Filipowicz, Agata Gertchen, Sławomir Grabowy, Izabella Gustowska, Robert Guzik, Grzegorz Hańderek, Joanna Janowska-Augustyn, Marek Jaromski, Jacek Joostberens, Stefan Kaczmarek, Andrzej Kalina, Wojciech Krzywobłocki, Paweł Kwiatkowski, Joanna Leszczyńska, Zbigniew Lutomski, Stanisław Łabęcki, Lucjan Mianowski, Lesław Miśkiewicz, Wojciech Müller, Tadeusz Nuckowski, Roman Opałka, Ryszard Osadczy, Henryk Ożóg, Mirosław Pawłowski, Joanna Piech, Marta Pogorzelec, Maria Luiza Pyrlik, Krzysztof Skórczewski, Andrzej Smoczyński, Konrad Srzednicki, Antoni Starczewski, Tomasz Struk, Marcin Surzycki, Piotr Szurek, Viola Tycz, Barbara Tytko, Krzysztof Wawrzyniak, Mieczysław Wejman, Tadeusz Gustaw Wiktor, Władysław Winiecki, Witold Zaręba, Ewa Zawadzka